KUPÜRLERDEN YANSIYANLAR
Bayram Yeri’nden Alişdede Camii’ne doğru inen yolun solunda Tekel binası yer alırdı. Şimdiki Biga Belediyesi Bilgi Kültür ve Sanat Evi olan bina…
İşte o binaya, binada bulunan Tekel’e ve o bölgeye Bigalılar “Rece” derdi. Çocuk aklımla “Recep” adıyla ilişkilendirirdim. Salih’e “Sali” diyen Recep’e de “Rece” diyor herhalde diye düşünürdüm.
Meselenin aslını çok sonra öğrendim. Bizimkilerin Rece dediği yer aslında Reji imiş. Daha doğrusu “Régie”…
Tam adı: “Société de la Régie Cointeressée des Tabacs de l'Empire Ottoman”
Osmanlıcası: “Müşterek-ül Menfaa İnhisar-ı Duhan-ı Devlet-i Aliye-i Osmaniye”
Türkçesi: “Osmanlı Devleti Tütün Tekeli Ortaklığı”
***
Özellikle Kırım Savaşı sonrası Osmanlı Devleti borçlarını ödemekte zorlanmaya başlayınca, alacaklıların baskısıyla kurulan ve vergi toplayarak borç tahsilatı yapan Düyun-u Umumiye, Osmanlı Devleti ve üç banka Reji’yi kurmuş ve Osmanlının en önemli gelir kalemlerinden tütün mahsulünü bu şirket toplamaya başlamış.
Osmanlı üreticisi ürettiği tütünü Reji’ye, Reji’nin belirlediği fiyattan vermek zorundaydı. Kendine, kendi içeceği kadar bile tütün ayırması mümkün değildi.
Tütün önce Reji’ye Reji’nin belirlediği fiyattan satılır, sonra da Reji’nin belirlediği fiyattan satın alınırdı.
Örneğin 3 kuruşa satar, 10 kuruşa alırdınız…
Aksi yasalalar aykırıydı… Yani ürettiğiniz tütünü içeceğiniz kadar bile saklamanız yasaktı ve cezası ağırdı.
Hatta buna karşı koyan Osmanlı üreticisini, Reji memurları ve kolcularının vurma yetkisi vardı.
Bu 1883’ten 1925’e kadar sürdü. Cumhuriyet döneminde de Reji yerini Tekel’e bıraktı. Tütün üreticisi bu dönemde de ürettiği tütünü Tekel’e vermek zorundaydı. En önemli fark, kaçak tütünü denetlemekle görevli “kolcu” tabir edilen görevliler, kaçak tütün yüzünden köylüleri vurarak öldürmüyordu.
Gerçekten inanılmaz ama bazı kaynaklar Reji kolcularının 20 binden fazla Osmanlı köylüsünü öldürdüğünü yazar. Samsunlu Araştırmacı Yazar Ali Kayıkçı ise "Fabrikanın Zilleri Sustu-Adı Kaldı: Reji" adlı kitabında bu rakamın 60 binden fazla olduğunu iddia eder.
Bu korkunç olaylar toplumsal hafızaya kazınmış olmalı ki 1970’li yıllarda bile Çarşamba pazarı için Biga’ya gelen köylülerin sürekli tetikte olmaları ve özellikle bir sigara sardıklarında etrafı ihtiyatla kolaçan etmelerinin nedeni o günlerde de görev yapan kolculardı.
Garaj kahvesinde otururken birden bir karmaşa olur, tütün tabakaları masa altlarına atılır ve pencerenden atlayanlar olursa, kahveye kolcu girdiğini anlardınız.
***
Bayram Yeri’nde büyüyen çocuklar tütün hasadı sonrası öküz arabaları ve traktörlerle Tekel önüne getirilen balya balya tütünlere aşinaydı.
Köylüler, tütünlerinin dibine çömelir, genellikle birinci sigarası içerdi. Tütünlerini teslim edip, kendi tütünlerini gönül rahatlığıyla içtikleri köylerine dönmeyi sabırla beklerlerdi.
Bir Tekel görevlisi bazı balyalara uzun bir demir çubuk sokar, balyanın ortasından tütün çıkarıp, kalitesini kontrol ederdi. Bir boya ile balyayı işaretler, sonra bu balyalar içeri alınır, kantarda tartılır ve muhtemelen üreticiye bir makbuz verilirdi.
***
Artık Biga’da tütün üretimi yok sanırım. Bırakın Rece’yi Tekel bile kalmadı.
Ancak bir zamanlar Biga’nın gazeteleri tütün haberlerini manşet yaparlardı.
1970’lerin sonunda, Eczacı İlker Aksoy’un yönetiminde yayınlanan Umut gazetesindeki, tütün ekicisi Biga köylüsünün dertlerini anlatan yazının kupürünün ilginç bir tarafı da var. Malum İlker Aksoy, bölgemizde CHP’nin önemli figürlerinden biriydi ve Umut gazetesi de CHP’yi destekliyordu. CHP’nin 80 lira tütün başfiyatı istediği 1978 yılı için Milliyetçi Cephe Hükumetinin iktidarının sürmesi bekleniyordu. Ancak beklenen olmadı ve CHP hükumet kurdu. CHP hükumeti tütün başfiyatını 1978 yılı için 57 lira belirleyince ise kıyamet koptu ve CHP ağır biçimde eleştirildi. Adalet Partili milletvekillerinin, özellikle de Kocaeli Milletvekili İbrahim Topuz’un, TBMM’de yaptığı ve bol istihza içeren konuşma oldukça ilginçtir.
İşte tütün başfiyatının en az 62 lira olması gerektiğini ve tütün piyasasının açılmamasının yarattığı sorunları aktaran Umut gazetesinin kupürü:
“Tütünler Küfleniyor
Tütün Piyasası Açılmadığı için Köylü Kanağlıyor…
Nisan ayının birinci haftasına gelmemize rağmen, tütün piyasasının henüz açılmamış olması tütün ekicilerini zor durumda bırakmıştır. 1978 yılı için tütün ekimine Mayıs ayında başlanacaktır. Ellerindeki tütünü alınmayan üretici yeni yıl için ekim yapmaktan korkmaktadır.
Tütün ekicisi Yunus Koçak’ın yaptığı bir hesaba göre bu yıl tütüne 62 lira başfiyat verilmelidir. Bunun altında yapılacak satışlar köylünün yüzünü güldürmeyecektir.”
Umut
Sahibi: Abdülahat Atalay
Sayı: 12
Sayfa: 1
Tarih: 6 Nisan 1977 Çarşamba
