KUPÜRLERDEN YANSIYANLAR

23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı, en sevdiğim bayramdı. Her okul, birbiriyle yarışırcasına gösterişli geçit törenleri hazırlardı. Bando ve yavrukurtların yanında daha ilginç kostümlerle ve ellerimizde çeşitli milli sloganlar yazılı dövizlerle bayrama katılırdık. Ben ilkokul boyunca yavrukurttum. Öğretmenim Abdurrahman Erden, kıyafet yaptırabilecek durumda olanların yavrukurt olmasını sağlardı. Çok güzel bir kostümüm vardı. Bazı parçaları hazır alınmış olsa da annemin mahir terziliği sayesinde mükemmel bir hale gelmişti.

Kardeşim Gönül Gezer okula başladığında ben ortaokula geçmiştim. Onun döneminde daha da şaşalı kostümler olduğu kuşkusuz. Özellikle öğretmeni Yüksel Aras’ın titizliği ile annem Engin Şen’in maharet ve tutkusu bir araya geldiğinde gerçekten güzel kostümlerle teatral gösteriler ortaya çıkıyordu.

Kardeşim bir bayram, mevsimler gösterisinde “Yıl”ı temsil ediyor, diğerinde “Katibim” şarkısını canlandıran bir tabloda renkli giysisi ve tül peçesi ardından gülümserken, süslü şemsiyesini çeviriyordu.

***

Güzel günlerdi... Çocukluğumda bazı resmi bayramlarda sıkıldığımı da hatırlıyorum ama bugünden bakınca her saniyesi güzel görünüyor.

Nostalji, geçmişe özlem derler. Oysa ben gençliğe özlem olduğunu düşünüyorum.

Zihnimiz özenle kötü hatıraları silip, kusursuz bir “Altın Çağ” gibi önümüze seriyor maziyi…

***

İlk 23 Nisan bayramı ne zaman kutlandı dersiniz… Aslında 23 Nisan 1920’de açılan Büyük Millet Meclisi, ertesi yıl “23 Nisan'ın Milli Bayram Addine Dair Kanun”u kabul etmiş ve 1921’de 23 Nisan bayram olarak kutlanmaya başlamış.

Peki, bu bayram nasıl kutlanıyordu? Yurt çapında etkinlikler oluyor muydu?

1921 yılında Batı Anadolu Yunan işgali altındaydı. Mart ayında İkinci İnönü Savaşı yaşanmış, 1921 yaz ayları boyunca yaşanacak Kütahya – Eskişehir Savaşları ve Sakarya Savaşı’nın hazırlıkları sürüyordu. Bu nedenle olsa gerek, dönem gazetelerinde konuyla ilgili bir habere rastlamadım.

1922 yılında ise 23 Nisan’ın kutlandığına dair haberler var.

Örneğin Akşam gazetesinin 24 Nisan 1922 tarihli sayısının manşeti 23 Nisan kutlamalarıyla ilgili:

“Ankara’da 23 Nisan Bayramı Münasebetiyle Merasim ve Nutuklar”

Spotta ise Fevzi (Çakmak) Paşa’nın sözlerine yer verilmiş:

“Fevzi Paşa demiştir ki: ‘Gelecek sene inşallah bu bayramı İstanbul’da, umum milletle ve kemal-i istiklal ile beraber yaparız!’”

Haberde Mustafa Kemal Paşa’nın bir fotoğrafı ile birlikte açıklamasına da yer verilmiş:

“23 Nisan günü Türkiye milli tarihinin başlangıcı ve yeni bir dönüm noktasıdır. Bugün cihan husumetine karşı kıyam eden (ayaklanan) Türkiye halkının Türkiye Büyük Millet Meclisini vücuda getirmek ve onun etrafına toplanarak en hakiki manasında milli bir hükümet kurmak hususunda gösterdiği harikayı (görülmedik derecede kıymetli) ifade eder.”

***

Bir yıl sonra ise Lozan Anlaşması görüşmeleri ve seçimler sürerken, kutlamalar yurt çapına yayılır. 10 Mayıs 1923 tarihli “Çanakkale” gazetesinde yer alan yazılar, 1923 yılında Çanakkale ve ilçelerinde 23 Nisan’ın gösterişli bir biçimde kutlandığını gösteriyor.

“10 Mayıs 1339, Perşembe” tarihli gazetenin ilk sayısının manşeti, o günlerdeki seçimlerle ilgili. Bu seçimlerle Milli Mücadele’yi kazanan “Gazi Meclis” değişecek, yerine Lozan Anlaşması’nı kabul edecek meclis gelecektir…

Gazetenin manşeti şöyle: “Arkadaş: Livandan üç mebus çıkaracaksın. Bu üç mebusun yalnız malumatlı değil, memleketini bilir, ihtiyacatını anlar ve hukukunu müdafaa eder kimselerden olmasına dikkat et. Lafa aldanma, işe bak!! Müdafaa-i Hukuk Grubu laf söylemedi; iş yaptı. Sen de onu unutmayarak onun namzetlerine rey vermeye hazırlan.”

Manşet altında “Umdelerimiz” başlıklı bir kutuda, Mustafa Kemal’in, demokrasi habercisi, meşhur “Dokuz Umdesi” yer alıyor. Devamında da seçimlerle ilgili haber…

***

İşte bu seçim atmosferinde, Milli Mücadele’yi zaferle sonuçlandıran Meclis değişirken, gazetede, o meclisin açılışının kutlamalarıyla ilgili haberler de yer alır.

Gazetenin birinci sayfasındaki manşet dışındaki tek haberin başlığı “23 Nisan”… Haberde Çanakkale’deki kutlamalar ayrıntılarıyla anlatılıyor. Daha ilk cümleden 23 Nisan’ın milli bir bayram olarak kutlandığı anlaşılıyor: “23 Nisan aydı millisi (milli bayramı) Kale’mizde pek parlak surette tes’id edildi (kutlandı).”

***

Dört sayfalık gazetesinin ikinci sayfasında ise Biga’daki 23 Nisan kutlamalarıyla ilgili bilgiler var. Bu arada haberden, Biga’nın pazarının Pazartesi günleri kurulduğunu ve Biga’da hem kız okulu, hem de lise bulunduğunu da öğreniyoruz. Haberdeki Numune Mektebi’nin daha sonra Osman Gazi İlkokulu olan binada kurulu olduğunu biliyoruz. Haberdeki “inâs, numune, sultanî mektepleri” ifadesi açık bir biçimde gösteriyor ki Biga’da sultani, yani lise 1923 tarihinde varmış.

Tıpkı Biga Ticaret ve Sanayi Odası ve Biga Ticaret Borsası gibi lisemizin de kuruluşunu yanlış biliyormuşuz ne yazık ki… Umarım birincil kaynaklardan yapılacak çalışmalarla Biga tarihinin bu karanlık noktaları açığa çıkar.

***

Gelelim kupürümüzün çevrimyazısına. Haberin daha kolay anlaşılması için bazı ifadelerin açıklamalarını parantez içinde yaptım:

“Biga muhabiri mahsusumuzdan (Özel Biga muhabirimizden):

Büyük Millet Meclisinin ilk toplandığı 23 Nisan (1)336 (1920) tarihinin yıldönümü, Biga’da parlak bir surette kutlulandı… Alaturka saat yedide başlayan merasime bütün halk iştirak etmişti. Kasabanın hafta pazarına tesadüf etmekle beraber o gün bütün dükkânlar kapanarak her taraf yapraklarla, defne dallarıyla tezyin edilmiş (süslenmiş), münasip mahallerde tak-ı zaferler (uygun yerlerde zafer takları) yapılmıştır… Önde mızıka (bando), müteakiben (devamında) bir kıtayı askeriye, jandarma efradı (erleri), Himayeyi Etfal (Çocuk Esirgeme) yavruları, inâs, numune, sultanî mektepleri talebe ve talebanı (kız, örnek ve lise okulları öğrencileri) olduğu halde içtima halinde (toplu halde) hareket eden alayla hükümet konağı, kumandanlık karargâhı, belediye dairesi ziyaret edilerek ordularımızın tevali-i muzafferiyeti (zaferlerinin sürmesi) için dualar edildi. Bilahare şehitliğe gidilerek ervah-ı şühedaya (şehitlerin ruhlarına) Fatihalar ithaf olundu (hediye edildi). Geceleyin tertip edilen mutantan (gösterişli) bir fener alayıyla şehrin başlıca caddeleri dolaşıldı. Müessesât-ı milliye (resmi kurumlar) ve askeriye önünde galeyana gelen halkın yanık sinelerinde kopan “Yaşasın Gazi Mustafa Kemal Paşa”, “Yaşasın Büyük Millet Meclisi”, “Yaşasın Milli Ordu”, “Yaşasın Hâkimiyeti Milliye” avazeleri (sloganları) yek ahenk bir inilti halinde arş-ı ilâhîye (tek ses halinde Allah’ın katına) doğru yükseliyordu.”

Çanakkale - Hükümet Gazetesi

Sene: 1

Sayı: 1

Sayfa: 2

10 Mayıs 1339 (1923)

23 Nisan 9-1

Resimaltı: Fotoğrafın sağ altındaki tarih “23-4-9” olarak okunuyor. Yani bir 23 Nisan, ama hangisi. Muhtemelen 1940’lar… Biga Ortaokulu öğrencileri, çiçekle donatılmış ay yıldız şeklinde çelenkleriyle ve gayet resmi kıyafetleriyle Hükümet binasının önünde…

 23 Nisan 1945-1

Resimaltı: Sakarya İlkokulu öğretmen ve öğrencileri, 23 Nisan 1945… Sakarya İlkokulu’nun o güzel binasının yıkımıyla ilgili pişmanlığını dile getirirken gözleri dolan Tuğrul Bozkurt hocam, İbrahim Dizman’la yaptığımız bir görüşmede: “Eski, sağlıksız ve güvensiz diye düşünüyorduk. Kimse bize yaptığımızın yanlış olduğunu söylemedi ki…” demişti.

23 Nisan 1962-1

Resimaltı: Pratik Sanat Okulu öğrencileri ve işlerini taşıyan kamyon 1962 yılı 23 Nisan törenlerinde. Kamyonun kasasına asılmış afişte Atatürk’ün “Medeniyet şahikasının merdiveni sanattır” sözünün bir kısmı görülüyor.

23 Nisan 1970 ortası-1

Resimaltı: 1970’lerin ortasında İlyas Bayram Stadyumu’nda kutlanan bir bayramda çekilmiş fotoğrafta Dumlupınar İlkokulu trampet ve yavrukurt takımı görülüyor. Okulumuzun öğretmenlerinden Muhsin Bağcı’nın önünde görülen flama tutan yavrukurt benim… Muhsin Bey’in adını değerli dostum Aydan Çatalkaya hatırlattı. Aydan’a ilkokul birinci sınıfı Muhsin Bey, ikiden mezuniyete kadar, daha sonra benim öğretmenim de olacak Abdurrahman Bey okutmuş.

23 Nisan 1978-1

Resimaltı: 1978 yılının 23 Nisan’ında kardeşim Gönül (önde mavi elbiseli) ve arkadaşları “Katibim” şarkısını canlandıran kıyafetleriyle Hükümet Meydanında… Aynı gösteride Gönül’ün yaşıtı İlkay Baltacı da pembe bir elbise ile yer almış, annesi Yıldız (Arık) teyze de aynı maharetle kızının elbisesini kendi dikmişti.

Akşam 24 Nisan 1922-1

Resimaltı: İşgal altındaki İstanbul’da yayınlanan Akşam gazetesinin 24 Nisan 1922 tarihli sayısının manşeti: “Ankara’da 23 Nisan Bayramı Münasebetiyle Merasim ve Nutuklar”

çanakkale 10 Mayıs 1923 ilk sayfa-1

Resimaltı: 10 Mayıs 1923 tarihli Çanakkale gazetesinin birinci sayfasındaki manşet dışındaki tek haberin başlığı “23 Nisan”…

çanakkale 10 Mayıs 1923 ikinci sayfa-1

Resimaltı: 10 Mayıs 1923 tarihli Çanakkale gazetesinin ikinci sayfasında Biga’daki 23 Nisan kutlamalarıyla ilgili haberin kupürü.