BİGA’DA SEÇİMLER -BÖLÜM 3

Bu dönemde  seçimler iki aşamalı yapılıyordu. Önce “ikinci seçmenler” seçiliyor, sonra onlar adaylar arasından milletvekillerini seçiyordu. Bu dönemin temel özelliği çok partili sistemi deneme olarak ortaya çıktı. Önce Cumhuriyet Halk Fırkası kuruldu, sonra Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’nın teşvikiyle, yakın arkadaşlarının öncülüğünde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Ancak bu partinin ömrü uzun olmayacaktır. İlk çok partili sistem denemesi başarısızlıkla sonuçlandı. Bu nedenle 1927 yılı seçimlerine önem veriliyordu. Mustafa Kemal Paşa, yıllardan sonra ilk kez İstanbul’a gelmiş ve oyunu orada  kullanmıştı. Halkı sandık başına  çağırmak için etkinlikler düzenleniyor, davul-zurna ile halaylar çekiliyor, şehir bandoları gösteriler düzenliyordu. Bütün bunlara rağmen, seçime katılım oranı sadece % 20 olmuştu.

Çanakkale’den gönderilecek milletvekili sayısı bu dönemde dörde çıkmıştı. Bir önceki dönemin milletvekilleri Mehmet Bey, Samih Rıfat Bey ve Şükrü Bey’le birlikte yeni bir ad daha eklendi milletvekili listesine: Ziya Gevher Bey. Sonradan Etili soyadını alacak olan Ziya Gevher Bey de Çanakkaleli değildi ve merkezden listeye eklenmişti.  Birçok yerde seçime katılım oranı çok düşük kalmasına rağmen, Biga’da bu % 67 olmuştu ki rekor sayılabilecek bir katılımdı. Biga’da 14.548 seçmen vardı; bunların 9789’u sandık başına gitmişti.

Bu dönem içinde yeniden çok partili sisteme geçme denemesi yapıldı. İlk kez kadınların da oy kullandığı yerel seçim aynı zamanda iki partili bir seçim oldu.1930 yılında Serbest  Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Muhalefet partisi olarak çalışmalara başlayan Fethi (Okyar) Bey liderliğindeki parti, beklenenin ötesinde bir ilgi gördü. Bahar  aylarında yapılan yerel seçimlerde, muhalefet partisi umulmadık bir başarıyla  çok sayıda belediyeyi kazandı. Bunların içinde Biga da vardı. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın adayı 1.100 oyla seçimi kazandı.  Seçim, Çanakkale’de iktidar açısından hayal kırıklığıydı; dahası Çanakkale’nin nüfus ve ekonomik bakımdan en güçlü ilçesi Biga’da seçimi Serbest Fırka’nın kazanması iktidar partisi için yıkım gibiydi. Nasıl böyle bir sonuç alınabilirdi! Dönemin Çanakkale milletvekili Gevher Ziya Etili’den bir rapor istendi. Raporda dile getirilenler,  (milletvekilinin başarısızlıktan kendini muaf tutma arzusundan kaynaklanan abartıyı yabana atmadan) ürkütücü bir zihniyetin yansımasıdır: Vilayetin karşı sahili, cenup ve dağ mıntıkası bir tarafa bırakılırsa mütebaki kısımda Biga tamamen, Lâpseki ve Çanakkale kısmen, bu elemli sahanın içine girer. Orada Türk olmayan, Türkleşmeye adım atmamış olan, birçok milletler oturur, birçok lisanlar konuşulur, Türkten maada bir çok millet isimleri sayılır.”

Seçimlerin yenilenmesi kararı alındı. SCF adayı bu kez oyunu 1635’e çıkardı. Bigalılar oylarının yok sayılmasını kabullenememişlerdi. Ancak seçilen belediye başkanına mazbata verilmedi, Danıştay görevden aldı.

1931 yılında yenilenen seçimler, bir yıl önceki bu seçimin gölgesinde gerçekleşecektir. Bu dönemde Çanakkale milletvekili sayısı 5’e çıkarılır.  Bir önceki dönem seçilen Samih Rıfat Bey, Şükrü Bey ve Ziya Gevher Bey’e ek olarak gazeteci Ahmet Cevat Emre ve aslen Balıkesirli olan Niyazi Bey seçildiler. Bu dönemde de Biga’da seçime katılım oranı  yine yüksekti: % 77. 17081 seçmenin 13.215’i sandık başına gitmişti.

1935 yılında yenilenen seçimlerde ise Ahmet Cevat Emre, Ziya Gevher Bey, Şükrü Yaşin’in yanı sıra yeni olarak Mustafa Bengisu ve Ahmet Hilmi Ergeneli milletvekili seçildiler. Askeri hekim olan Mustafa Bengisu ve idareci olan Ahmet Hilmi Ergeneli de Çanakkale kökenli değildiler.

1936 yılında Çanakkale bölgesini teftişe gelen CHP  parti müfettişinin Biga CHP ilçe yönetimi ile ilgili hazırladığı rapor ilginç bilgiler içeriyordu:

 “İlçe yönkurul (ilçe yönetimi) arasında ahenk yoktur. Başkan Raşit, (Usumi) eskiden partiye girmiş ve bugüne kadar üyelik ve başkanlık yapmış. Evvelce de muhtelif devlet memurluklarında bulunmuş, 58 yaşındadır. Irkı, Kumuk’tur. Partiye bağlı bir arkadaş ise de mütehakkim ruhludur. Bu yüzden aralarında sevgi bozuktur. Üyelerden Adil, Şuuri ve Eyüp toplantılara gelmiyorlar ve aralarındaki ahenksizlik devam etmektedir. Muarız olan üyeler ikspertere (müfettiş) Raşit’in kendi başına çalışmasından şikâyette bulunmuşlar; iksperter kendilerini barıştırmışsa da bu imtizacın sürekli olacağını tahmin etmemektedir.

Devlet erkânı ile aralarında aykırılık yoktur.

Toplantılar ve imzalar muntazam değildir. Dosyaları ve üye kayıt defteri varsa da usulüne uygun değildir. Üye oldukları halde deftere geçmemiş kimseler vardır. Bazılarının teklif varakaları eksiktir. Kasabanın 10.000 nüfusuna mukabil 244 üye vardır.

Kongrelerinin imzalı zaptı bulunamamıştır. Cereyana da uygun değildir.

Program ve genelgelerin yayıcı çalışmasına gelince: Bunları bağlı kademelere yollamakla iktifa etmişlerdir.” ( DAB: 633-88-1)

1938 yılında CHP Çanakkale İl Kongresi’nde alınan kimi kararlarda da Biga’ya ilişkin bilgiler şöyle not edilmişti:

 “Biga ve Gelibolu orta mekteplerinde pansiyon teşkilatı vücuda getirilmesi….

Karabiga iskelesine işleyen vapurlar halen eski vaziyetini muhafaza etmekte ve bir seferinde gelip giderken Erdek’e uğramak suretiyle zikzak yaparak 24 saatte 90 mili kat etmektedir. Vapur en çok yolcusunu Karabiga’dan almakta olduğundan asrı hazır medeniyetiyle mütenasip ve yolcunun istirahatini temin edecek ve sefer müddetini kısaltacak vapur tahsis edilmesinin temini…

Son arazi tahririnde Biga ve Gelibolu kazalarındaki bugünkü arazi alım ve satım kıymetlerinin iki üç misli gibi fazla bir hadde yazılmasından, ya bu kazalarda yeniden tahrir yapılması veya yazılı kıymetlerin bir nisbet dairesinde indirilmesi…

Ziraat bankası Biga sandığımızın sermayesinin arttırılması istenmektedir…

Biga kazası bütün bir vilayete muadil bir ziraat yeri olmasına mebni külliyetli zahire ihraç eden Karabiga’da hükümetçe bir mübayea yeri yapılmasının temini… (DAB: 493-1985-1)

Ziya Gevher Bey-1Şükrü Bey-1Samih Rifat Bey-1Mustafa Bengisu (1935)-1Hilmi Ergeneli (1935)-1